Gaur, ofizialki, Ahozkotasunaren Nazioarteko Eguna da. Ipuin kontalari gisa, ipuinen, elezaharren eta iritsi zaizkigun istorioen laguntzaz partekatzen jarraitzen dugula ospatzeko aprobetxatzen dugu.
Izan ere, ahozkotasunak aldaketaren magia hori du, orainaldi jarraituarena, beti aldakorra eta desberdina, eta baita beti lasaitzen duen alderdi ezagun horrekin ere.
Aprobetxa dezagun egun hau eta ospa dezagun gaur hitz egiteko gaitasuna dugula. Eta bihar ere, gogora dezagun berriro eta ospatu dezagun orainaldi berri batean.
Elkarbanatzen dizuegu Juan Kruz Igerabide idazleak aurten oparitzen digun mezua, Ahoz Aho jaialdiaren antolatzaileak diren Intujaiko lagunek gonbidatuta.
“Tradiziotik”
Ahozko tradizioko ipuin sinbolikoenetako bat kontatu nahi dizuet:
“Garai batean animalia guztiek zekiten mintzatzen, bai halaber landareek; landareek oro, goroldioak izan ezik.
Arrazoiak edo Logosak ez zuen hasieran hitz egiten; Mitoa soilik zen mintzo. Bide batez esanda, Ulisesen istorioak iragartzen du jada Logosa Mitoari gailenduko zaiola; ez da kasualitatez Atenea Ulisesen babesle, Zeusen burutik jaiotako jainkosa, gogoetaren eredu; ez dira kasualitatez Ulisesen ezaugarri nagusiak buru-azkarra eta hizketan trebea izatea; horien bidez menderatuko du Ajax Telamonio (Mitoaren balio heroikoaren eredua) eta Akilesen armak eskuratuko ditu. Homerorengan bertan dago, beraz, gero Sokratesek loratuko duen ernamuina.
Goroldioa triste eta burumakur zegoen, konturatzen baitzen bera bakarrik zela mintzatzen ez zekiena. Landare ahizpak errukitu zitzaizkion, bada, eta hizketan erakusten saiatu ziren. Egin zuten txistu, egin zuten kantu, egin zuten dantza bere ahizparentzat, egunetan, asteetan, hilabeteetan, urteetan, mendeetan…
Ez zuten, haatik, hari hizketan erakusterik lortu.
Orduan, animaliak joan ziren landareei laguntzera. Egin zuten txistu, egin zuten kantu, egin zuten dantza bere ahizparentzat, egunetan, asteetan, hilabeteetan, urteetan, mendeetan…
Haien ahalegina ere alferrikakoa izan zen.
Hainbeste nekatu ziren lan hartan, ezen landareak aurrena eta animaliak gero hizkuntza galtzen hasi ziren. Aurrena, elkarri ulertzeko zailtasunak izan zituzten. Gero, ez zuten tutik ere ulertzen. Eta, hala, hitz egiteari utzi zioten; zertarako hitz egin, ez baitzioten elkarri ezer esan ahal?
Landareek erabat galdu zuten mintzoa. Animaliek, aspaldiko altxorraren oroigarri, silaba bat gorde zuten espezie bakoitzeko; horrela, gaur egun oraindik ere batzuek mu esaten dute, beste batzuek be, beste batzuek miau.
Alabaina, hasieran goroldioa salbuespen izan zen bezala, geroan animalia bat izan zen salbuespen, ezen silaba guztiak bildu eta hizkuntzaren jabe egin zen; bi hankako animalia bat zen, itxura guztien arabera. Ulises-Prometeo bat.
Haizeak landareak gogor astintzen dituenean, badirudi landare haiek antzinako hizkuntza oroitzeko ahalegina egiten ari direla, eta txistu egiten dute era askotan, silaba bat atera nahian ari balira bezala. Goroldioak ez du egiten hori; goroldioak isilik dirau, harrien gainean uzkurturik, triste eta erdi lizundurik”.
Ipuin honek mitoaren lurraldera garamatza; poesiaren, sinboloaren eta analogiaren lurraldera; panteismo animistaren lurraldera, non dena baita mintzo musikaren bidez, non dena baita mintzo koloreen eta irudien bidez.
Ametsen lurraldean gaude, denbora biribilaren lurraldean.
Tradizioaren iturriak gizakiaren imajinarioan daude, non mintzo baita natura guztia; imajinario horrek jasotzen du mendez mende denboraren errotan dabilen jakituria.
Tradizioak badu biltegi bat; biltegirik gabeko tradizio bat, memoriarik gabekoa, aingurarik gabekoa, berehala eramaten du globalizazioaren haize-zirimolaren alderik baldar eta gaiztoenak. Haatik, gauza bera gertatzen zaio biltegi ederreko ateak ondo itxirik dauzkan tradizioari; inork ez dezala kutsatu; liburutegi ederrak ditu, baina irakurlerik ez. Errota geldirik. Dena goroldio.
Biltegia eta erabilera. Bestela, jai dugu. Sehaskako haurra da tradizioa, ondo zaindua, ondo elikatua, kanta epeletan bildua eta kulunkatua, oba, oba, loa, loa, txuntxurrun berde, ttunkurrunku ttunkurrun kuttuna; oinez ikasi eta munduan zehar dantzatuko den haurra, ttikirriki, ttikirriki, ttikirriki ttona.
Juan Kruz Igerabide Sarasola, Ahozkotasunaren Nazioarteko Eguna, 2024ko martxoaren 20a
2024 martxoak 20, asteazkena
